Czy w modzie męskiej da się czymś zastąpić klasyczną marynarkę z wykładanym kołnierzem? Nehru jacket to dla jednych ciekawa alternatywa, dla innych estetyczna tortura. Jaką ten ubiór ma historię i jakie przybiera formy? (Autor: Łukasz Łoziński)
Nehru coat albo nehru jacket nie jest ubiorem łatwym do zdefiniowania. Tymi nazwami określa się czasami proste kamizelki albo długie okrycia wierzchnie nieco przypominające surdut. Nie rozstrzygam, czy to poprawne zastosowanie. W każdym razie nie tego typu ubiór interesuje czytelników Szarmanta, jak sądzę. Zajmiemy się przede wszystkim marynarką z charakterystyczną górą – zapinaną pod samą szyję i zakończoną kołnierzem-stójką.
Zazwyczaj taki kołnierz, zwany też mandaryńskim, ma w przypadku marynarki nehru niewielką lukę pomiędzy dwoma skrzydełkami. Jak łatwo się domyślić, często przywodzi to na myśl skojarzenia z sutanną. Zapewne dlatego w kulturze Zachodu tak trudno zaakceptować tego typu wykończenie góry. Nikt nie chce być pomylony z wielebnym.
Ale marynarka nehru jest noszona bardzo powszechnie w Azji Południowej. Nazwa tego ubioru wywodzi się od indyjskiego polityka. Jawaharlal Nehru (1869-1964) był wybitnym mężem stanu. Od momentu, gdy Indie uzyskały niepodległość (1947) przez siedemnaście lat pełnił funkcję premiera, więc nic dziwnego, że jego wizerunek wszedł na stałe do masowej wyobraźni. Paradoksalnie nie znajdziemy raczej jego zdjęć w marynarce nehru.
Pierwszy szef rządu republiki Indii najczęściej nosił strój zwany sherwani. Można go porównać do surduta. Sherwani jest oficjalnym okryciem od wieków noszonym przez mieszkańców subkontynentu indyjskiego. Sięga zazwyczaj do kolan lub nieco niżej. Jest kojarzony z arystokracją i elegancją, ponieważ dawniej należał do stroju dworskiego. Poza tym, podobnie jak surdut, dodaje dostojeństwa i, o ile jest dobrze skrojony, podkreśla ramiona, lekko zaznacza talię, a nawet potrafi wydłużyć sylwetkę. Tak jak w przypadku Nehru, który był niewysokim mężczyzną.
Sherwani na wysokości bioder rozszerza się ku dołowi, co odróżnia go od innego ubioru noszonego przez wielu mężczyzn w Azji Południowej – achkanu. Achkan poza tym kroi się raczej bez talii. Przeważnie jest wykonywany z lżejszych tkanin, więc nie buduje sylwetki w podobny sposób jak sherwani. Góra w obu przypadkach zapina się wysoko pod szyję.
Obecnie moda w tamtej części świata jest już daleko od ortodoksji i tradycyjnych wersji sherwani i achkanu, zdobionych z umiarem i smakiem. Fantazja projektantów, podsycana przez estetykę Bollywood, wydaje się nie znać granic. Zamiast matowej bawełny i kaszmiru w modzie są barwne, mieniące się atłasy i śliskie jedwabie drukowane. Dominują zgeometryzowane wzory florystyczne, nie brakuje haftów i szlachetnych kamieni naszywanych na tkaninę. Tak, wciąż mówimy o modzie męskiej!
Taka estetyka jest zasadniczo obca upodobaniom Zachodu. Narzekamy na pawie kreacje naszych panów młodych, ale eksperymentów typu złocisty plastron i garnitur ecru nie da się jeszcze porównać z tym, co widziałem w indyjskich sklepach internetowych z modą ślubną. To jednak sprawa ostatnich lat i gwałtownego rozwoju gospodarczego Azji Południowej. Premier Nehru, podobnie jak wielu jego rodaków w XX wieku, nosił bardzo proste sherwani – jasne, szarobeżowe lub ciemne.
Sherwani i achkan stały się punktem wyjścia do stworzenia ubioru nowego typu – i tu dochodzimy do marynarki nehru, dobrze obrazującej stosunek XX-wiecznych Indii do Zachodu i do własnego dziedzictwa. Część elit subkontynentu chciała być wierna rodzimej kulturze i nosić stroje tradycyjne, inni woleli modę brytyjską. Wynikało to czasem z fascynacji kulturą Zachodu, czasem z przekonania, że indyjskie warstwy wyższe muszą się dostosować do estetycznych norm kolonizatorów, aby łatwiej uzyskać ich szacunek i wpływ na politykę.
Znaleziono także drogę pośrednią. Najprawdopodobniej w latach 40. zaczęto szyć hybrydę zachodniej marynarki i sherwani. Marynarka nehru w podstawowej formie sięga do góry uda. Jej dół jest generalnie taki jak w marynarce zachodniej. Góra natomiast tworzy formę maksymalnie prostą i ascetyczną. To właśnie stanowi o sile i słabości tego typu ubioru. Być może na tle nehru łatwiej zobaczyć uniwersalne zalety zachodniej marynarki.
Wysoko zabudowany, jednolity ubiór nawiązujący do indyjskiej tradycji kojarzy się z pewnością siebie i umiłowaniem prostoty albo, z drugiej strony, z nadmierną powagą czy wręcz nudą. Ponadto w nehru dobrze wyglądają przede wszystkim mężczyźni szczupli. Tego typu fason nie odda nam podobnych usług jak marynarka zachodnia, która potrafi stworzyć talię (choćbyśmy tak naprawdę jej nie mieli!) i mocno zdynamizować nasz wizerunek, odsłaniając dużą część jasnej koszuli i krawat w żywym kolorze.
Klasyczna marynarka nehru tworzy dużą formę zbliżoną do prostokąta, która niewielu sylwetkom naprawdę służy. Dopóki tego typu ubiór ma bardzo jasny kolor, jak spora część klasycznych sherwani, nie dominuje nad właścicielem. Warto też zwrócić uwagę, że tradycyjny strój warstw wyższych z subkontynentu indyjskiego nieraz urozmaicał barwny turban, paradna broń czy inny ciekawy element charakterystyczny dla danego regionu. To dodaje ubiorowi wyrazu.
Problem powstaje, gdy próbuje się stworzyć biznesowy czy odświętny garnitur na bazie nehru. Ciemna tkanina i oczywiście brak zwyczajowych ozdób sprawiają, że widok staje się raczej smutny i nieciekawy. Indyjscy projektanci próbowali temu zaradzić na różne sposoby, na przykład stosując tkaninę w prążek. Naturalnym sprzymierzeńcem w przypadku nehru jest też poszetka, która dodaje lekkości takiej marynarce. Wydaje się, że barwna chusteczka (zwłaszcza jedwabna) jest w Indiach dużo popularniejsza niż na przykład w Polsce.
Jak wspominałem, taki strój w Azji Południowej jest bardzo chętnie zakładany zwłaszcza na szczególne okazje. Ale człowiek Zachodu usiłujący nosić nehru w oficjalnych sytuacjach prawie na pewno by się zbłaźnił. Wprawdzie niektóre wykroczenia przeciw zasadom dress code’u bywają pozytywnie postrzegane (jak chodzenie w porozpinanej koszuli, bez krawata), ale marynarka ze stójką raczej spotka się z negatywnym odbiorem.
Niemniej nehru ma już w naszej części świata pewną tradycję. W różnych artykułach powtarza się sąd, jakoby taki ubiór sprowadzili na Zachód hipisi, chętnie jeżdżący na subkontynent indyjski pod koniec lat 60. Ale na zdjęciach znacznie częściej można zobaczyć dzieci-kwiaty w zwykłych koszulach ze stójką niż w marynarkach nehru. Poza tym już wcześniej, w 1962 roku, wyszedł film Doktor No, w którym potężny przeciwnik Jamesa Bonda, chiński multimilioner, nosi właśnie taki strój. Również Sean Connery pojawia się w tej części przygód 007 w brązowej marynarce nehru i beżowych spodniach. Ten całkiem przyjemny dla oka zestaw uzupełnia złożona po prezydencku poszetka.
Film Doktor No spopularyzował nehru na Zachodzie, a zarazem sprawił, że ten ubiór kojarzy się z kimś radykalnie obcym i antypatycznym. Szalony złoczyńca w skórzanych rękawiczkach stał się pierwowzorem dla wielu negatywnych bohaterów kina, komiksu i innych dziedzin kultury. Jak gdyby fakt, że Connery też nosił taką marynarkę, został zapomniany. Z trailera nowego filmu z serii o Bondzie – Spectre – możemy się dowiedzieć, że czarny charakter grany przez Christopha Waltza również ma na sobie nehru. Tym razem jednak nie spodziewam się, abyśmy zobaczyli agenta 007 w podobnym stroju. Daniel Craig by na to nie poszedł.
Już rok po premierze Doktora No garnitury w stylu nehru zaprojektował dla Beatlesów sam Pierre Cardin (zobacz zdjęcie na samej górze). Ale ten fason w dużej mierze przypomina również te marynarki, które tradycyjnie noszono w Austrii i południowych Niemczech – nie ma kołnierza-stójki, a tylko okrągłe wycięcie, odsłaniające zwykły kołnierzyk koszuli i węzeł krawata. Do nehru nawiązuje gładka tkanina i prosta góra.
Później Beatlesi nosili bluzy khaki z mandaryńskim kołnierzem (przyjęło się je nazywać shea jackets). W latach 60. eksperymentowali z podobnymi fasonami również muzycy The Monkees i The Who. Marynarka nehru stała się modną alternatywą dla klasycznego garnituru, ale niedługo wyparły ją bardziej radykalne emblematy buntu, jak skórzane kurtki albo, przeciwnie, dużo wymyślniejsze, wręcz teatralne stroje muzyków hard rockowych.
Mimo to marynarka nehru od tamtej pory aż do dziś stanowi ważną inspirację dla projektantów mody casualowej. Wykonywana z grubszych wełen melanżowych albo z matowej bawełny, nadaje się na jesień albo lato. Marynarka bez wyłogów jest postrzegana jako mniej formalna, niewprawne oko może uznać ją po prostu za ciekawą kurtkę. Jeśli więc ktoś nie chce przesadzić z elegancją, może się zastanowić na przykład nad nehru z naszywanymi kieszeniami. Do tego bermudy, espadryle i bacardi.
To latem, a jeśli chodzi o jesień, można się wzorować na stylu Adama Katza Sindinga. Ten ceniony fotograf mody, sam też ciekawie ubrany, często nosi marynarki ze zgrzebnej wełny, których wyłogi da się zapiąć pod szyją. Wygląda to w zasadzie jak nehru, ale raczej nie wzbudza sensacji. Ot, zwykła marynarka, zapięta u góry, bo zimno.
Jak łatwo zauważyć, jestem wobec nehru sceptyczny, ale nie odrzucałbym tego fasonu z góry. Zwłaszcza… jako oficjalnego ubioru dla kobiet. Wiele pań zajmujących ważne stanowiska w biznesie czy polityce zakłada do kostiumów wzorowanych na garniturze zwykłe bluzki elastyczne, które nigdy nie wyglądają równie formalnie jak męska koszula garniturowa. W efekcie premier Ewa Kopacz prezentuje się często gorzej niż jej ministrowie, o czym Roman Zaczkiewicz wspomniał w wywiadzie dla Telewizji Republika.
Ale koszula z wykładanym kołnierzykiem, wzorowana na męskiej właśnie, nie wszystkim kobietom służy. Nieraz nadmiernie skraca szyję albo marszczy się brzydko, odciągając uwagę od twarzy. Dlatego kandydatka na premier Beata Szydło zakłada ostatnio koszule ze stójką. Niewykluczone, że dobrym wyborem byłaby też marynarka w stylu nehru – nosi je na przykład Hillary Clinton. Ten fason rozwiązuje powracający nieustannie problem dekoltu w polityce. Oczywiście nie zawsze będzie dobrze odbierany. Kiedy wytrawna polityk podczas kampanii spotyka się z wyborcami, ubierze z pewnością coś bardziej „otwartego”. Ale założenie nehru na twarde negocjacje to dobry pomysł.
Czy marynarka nehru zrobi jeszcze karierę wśród mężczyzn w naszej części świata? Elegancja pozostawia pewien margines na estetyczne eksperymenty, a kontakty gospodarcze i kulturowe z Azją będą się w najbliższym czasie nasilać. Ale nie sądzę, aby cokolwiek zagroziło pozycji zachodniej marynarki, która bardzo sprzyja męskiej sylwetce. Niemniej warto czasem odświeżyć umysł, przyglądając się bliżej cudzym kanonom estetycznym i poznając historię nieco egzotycznych dla nas gałęzi mody.
